گردش شغلی (Job rotation) یا چرخش شغلی یک تکنیک است که برای افزایش یادگیری و انگیزه کارکنان و از استراتژی‌های طراحی شغل استفاده می‌شود. در این مقاله، توضیح خواهیم داد که گردش شغلی چیست، مزایا و معایب آن را لیست خواهیم کرد و 5 نمونه از شرکت‌هایی که با موفقیت گردش شغلی را در فعالیت‌های خود به کار می‌برند، ارائه خواهیم داد.
جهت دریافت مشاوره طبقه بندی مشاغل کلیک کنید.
گردش شغلی چیست؟
گردش شغلی یا چرخش شغلی عملی است که شامل جابه‌جایی کارکنان بین مشاغل در یک سازمان است. این جابه‌جایی‌ها عمدتاً افقی (Lateral) هستند، به این معنی که بین مشاغلی در همان سطح اتفاق می‌افتند و ارتقاء (Promotion) محسوب نمی‌شوند. آنها همچنین اغلب موقتی هستند و افراد پس از مدتی به شغل اصلی خود بازمی‌گردند.
گردش شغلی دارای تعدادی مزیت کلیدی است که بعداً با جزئیات بیشتری به آنها خواهیم پرداخت، برای مثال: شروع یک کار جدید هیجان‌انگیز و چالش‌برانگیز است، کسالت را کاهش می‌دهد، انگیزه را تحریک می‌کند، به ارزیابی تناسب فرد-شغل (person-job fit) کمک می‌کند، و راهی عالی برای کسب دانش و شایستگی‌های جدید از طریق تمرین مشاغل مختلف است.
گردش شغلی یک تکنیک شناخته‌شده توسعه سازمانی (organizational development) است. این بخش اساسی از طراحی (مجدد) شغل (job (re)design) است، در کنار ساده‌سازی شغل (job simplification)، غنی‌سازی شغل (job enrichment) و گسترش شغل (job enlargement). بیایید نگاهی دقیق‌تر به مزایای گردش شغلی بیندازیم.
جهت شرکت در دوره طراحی شغل،ارزشیابی و طبقه بندی مشاغل به صورت آنلاین، آفلاین و یا حضوری کلیک کنید.
مزایای گردش شغلی
گردش شغلی دارای لیست بلندی از مزایا هم برای کارفرما و هم برای کارمند است. اگرچه هم‌پوشانی‌هایی بین این دو وجود دارد، ابتدا بر مزایای گردش شغلی برای کارفرما تمرکز می‌کنیم:
مزایای گردش شغلی برای کارفرما
یادگیری
گردش شغلی راهی عالی برای انتقال مهارت‌ها، دانش و شایستگی‌های خاص است که منجر به تجمع سرمایه انسانی (human capital accumulation) می‌شود. به عنوان مثال، یک کارمند ممکن است کل فرآیند تولید را بیاموزد زیرا در نقش‌های مختلفی خدمت کرده است که به او دیدگاهی جامع می‌دهد. به طور مشابه، مدیران ممکن است نیاز داشته باشند دپارتمان‌های مختلف را تجربه کنند تا برای یک موقعیت رهبری ارشد که به این تجربه نیاز دارد، آماده شوند.
مثال دیگر این است که بسیاری از متخصصان منابع انسانی فاقد مهارت‌های تجاری هستند. راه خوبی برای ساختن این مهارت‌ها، جابه‌جایی متخصصان منابع انسانی به خارج از دپارتمان منابع انسانی و داشتن افرادی از کسب‌وکار که در دپارتمان منابع انسانی جابه‌جا می‌شوند، است. این روشی است که توسط جان بودرو (John Boudreau) و اد لاولر (Ed Lawler) توصیه شده است.
انعطاف‌پذیری
گردش شغلی به کارکنان امکان انجام مشاغل مختلف را می‌دهد که منجر به نیروی کار انعطاف‌پذیرتری می‌شود. اگر افراد بتوانند در دو یا سه نقش مستقر شوند، کل نیروی کار در دسترس شما بزرگتر و بسیار انعطاف‌پذیرتر برای پر کردن هر یک از نقش‌های موجود خواهد بود.
جایگزینی کارکنان
هنگامی که یک کارمند کلیدی ناگهان ترک می‌کند، نقش او باید توسط شخص دیگری در شرکت جایگزین شود. در اینجا، گردش شغلی می‌تواند نقشی ایفا کند. با استقرار (موقت) یک همکار که تا حدودی با نقش آشنا است و با شرکت کاملاً آشنا است، نقش کلیدی می‌تواند به سرعت پر شود.
آموزش اولیه و استقرار
یکی از حوزه‌هایی که گردش شغلی اغلب در آن به کار می‌رود، دوره کارآموزی (traineeships) است. در طول یک دوره کارآموزی، یک فارغ‌التحصیل معمولاً چهار نقش مختلف را در مدت دو سال ایفا می‌کند. این امر به فارغ‌التحصیل امکان می‌دهد تا استعدادهای پنهان را کشف کند و نقش‌هایی را که دوست دارد و در آنها خوب است، شناسایی کند.
همزمان، این امر به سازمان امکان می‌دهد تا بررسی کند که کارمند جدید در کجای سازمان می‌تواند بیشترین ارزش را اضافه کند، که به آن تطبیق شغل-کارمند (job-employee matching) نیز گفته می‌شود. این راهی عالی برای اطمینان از استقرار بهینه استعدادهای جدید است. به طور مشابه، هنگامی که کسی تمایل به نقش متفاوتی دارد، می‌تواند در شرکت جابه‌جا شود تا این نقش جدید را امتحان کند. اگر کار نکرد، فرد آزاد است که برگردد. این ممکن است از ترک یک کارمند با استعداد جلوگیری کند.
رضایت و کاهش ریزش کارکنان
هنگامی که کسی به مدت 4 یا 5 سال در یک شغل گیر کرده است، ممکن است در معرض خطر بالای ترک کار باشد. گردش شغلی فرصتی برای تغییر محیط و به چالش کشیدن افراد ارائه می‌دهد که منجر به افزایش رضایت و کاهش ریزش کارکنان (employee attrition) می‌شود.
مزایای گردش شغلی برای کارمند
انگیزه
یکی از معایب ماندن طولانی مدت در یک نقش، از دست دادن انگیزه است. گردش شغلی تغییر محیطی با مسئولیت‌های جدید را تضمین می‌کند که کارمند را به یادگیری و سازگاری به چالش می‌کشد. این راهی عالی برای کاهش کسالت، ایجاد انگیزه در کارکنان و افزایش چابکی شخصی (personal agility) آنها است.
یادگیری
یادگیری نه تنها برای کارفرما بلکه برای کارمند نیز یک مزیت است. به ویژه افرادی که اخیراً وارد نیروی کار شده‌اند، نیاز شدیدی به یادگیری و توسعه دارند. گردش شغلی – به عنوان مثال در ترکیب با کوچینگ همکاران (peer coaching) – می‌تواند این فرصت‌ها را فراهم کند.
معایب گردش شغلی
نمی‌توانیم این مقاله را بدون اشاره مختصری به معایب گردش شغلی به پایان برسانیم.
ناکارآمدی‌ها
هنگامی که یک کارمند به نقش جدیدی می‌پیوندد، باید قبل از رسیدن به سطح بهره‌وری مطلوب خود، فوت و فن کار را بیاموزد. به همین دلیل، گردش شغلی می‌تواند منجر به وقفه های مکرر در کار و ناکارآمدی‌های مربوطه شود.
سوءتفاهم
یکی دیگر از معایب این است که فردی که از یک نقش جابه‌جا می‌شود ممکن است هنوز دانش (ضمنی) و ارتباطات برتری داشته باشد. این ممکن است منجر به ماندن (جزئی) این فرد در نقش شود که به ابهام نقش (role unclarity) می‌انجامد. یکی از راه‌های مقابله با این مشکل، داشتن یک برنامه منتورینگ همکاران (peer mentoring program) است.
کارمند ناراضی
جابه‌جا کردن افراد از شغلی که دوست دارند ممکن است انگیزه آنها را کاهش دهد. یک عیب احتمالی، نارضایتی کارکنانی است که شغل جدید را دوست نخواهند داشت، فاقد انگیزه خواهند بود و حتی ممکن است ترک سازمان را در نظر بگیرند.
عدم فرصت
گردش شغلی اغلب افقی است، به این معنی که افراد ارتقاء شغلی نخواهند گرفت بلکه نقش متفاوتی در همان سطح خواهند داشت. این ممکن است مانند یک قدم جانبی (sidestep) به جای یک گام بعدی احساس شود و افراد را از مسیر شغلی مورد نظرشان منحرف کند. ارزیابی سطح جاه‌طلبی آنها و قاب‌بندی گردش شغلی به عنوان فرصتی برای یادگیری مهارت‌های متنوع‌تر که بعداً در حرفه آنها به نفعشان خواهد بود، در اینجا یک بهترین شیوه است.
بهترین شیوه‌های گردش شغلی
همانطور که اکنون متوجه شده‌اید، کاملاً ممکن است “اشتباه جابه‌جا شوید”. بیایید مجموعه‌ای از بهترین شیوه‌ها را در مورد چگونگی ایجاد تأثیر مثبت‌تر و در عین حال کاهش اثرات منفی بررسی کنیم.
ابزاری برای رسیدن به هدف
گردش شغلی را می‌توان برای اهداف مختلفی استفاده کرد. آنچه مهم است به خاطر داشته باشید این است که هدف گردش شغلی باید از ابتدا روشن باشد. جابه‌جایی بی‌هدف کارکنان به مشاغل مختلف، ناکارآمدی، ابهام نقش و وقفه در کار ایجاد می‌کند. این ناکارآمدی‌ها تنها زمانی قابل توجیه هستند که یک هدف یا مزیت مشخص برای این عمل گردش شغلی وجود داشته باشد.
جلب نظر کارمندان (Employee buy-in)
یکی دیگر از معایب احتمالی این است که گردش شغلی ممکن است منجر به نارضایتی کارکنان شود. بنابراین، ایجاد رضایت (buy-in) بسیار مهم است. این را می‌توان با توضیح واضح مزایای گردش شغلی برای کارمند و متقاعد کردن کارمند به جای اجبار آنها انجام داد. ایجاد رضایت کارکنان می‌تواند چیزی را که به عنوان یک موقعیت بد تلقی می‌شود، به یک فرصت تبدیل کند.
آموزش
سوم، اطمینان حاصل کنید که افراد قبل از جابه‌جایی به شغل دیگر، به درستی آموزش دیده‌اند. ورود به شغلی در حالی که فاقد دانش و مهارت‌های لازم برای عملکرد خوب هستید، انگیزه را کاهش می‌دهد و زمان لازم برای رسیدن به سطح بهره‌وری مطلوب را افزایش می‌دهد. همانطور که در بالا ذکر شد، هم کوچینگ همکاران و هم منتورینگ همکاران می‌توانند در اینجا بسیار ارزشمند باشند.
نظارت و بازخورد
هنگامی که کسی به یک نقش جابه‌جا شد، اطمینان حاصل کنید که او را از نزدیک نظارت می‌کنید و بازخورد کافی ارائه می‌دهید. با گذشت زمان، افراد مستقل‌تر می‌شوند و به ساختار کمتری نیاز خواهند داشت. علاوه بر این، معیارهای موفقیت واضحی برای شغل ایجاد کرده و آنها را اطلاع‌رسانی کنید. این به کارمند کمک می‌کند تا بفهمد چه انتظاراتی از او می‌رود.
گردش شغلی برنامه‌ریزی شده
یک رویکرد رسمی‌تر برای گردش شغلی، مسیر شغلی (job pathing) یا مسیر توسعه حرفه‌ای (career pathing) نامیده می‌شود. در اینجا، یک توالی خاص از مشاغل برای دستیابی به یک هدف شغلی تعیین می‌شود.
پنج نمونه برنامه گردش شغلی
بیایید اکنون به پنج نمونه واقعی از چرخش شغلی بپردازیم.
- شرکت The Slumber Yard
- دوره‌های کارآموزی با گردش شغلی
- گردش شغلی در کارخانه‌ها
- تأثیر گردش شغلی بر پرستاران
- شرکت Edelman
1.شرکت The Slumber Yard
اولین مثال گردش شغلی ما از شرکتی به نام The Slumber Yardمی‌آید که بزرگترین منبع آنلاین برای بررسی تشک است. دلیل اصلی راه‌اندازی برنامه گردش شغلی در The Slumber Yard تلاش برای کاهش نرخ جابه‌جایی کارکنان (turnover) شرکت بود. همانطور که متیو راس (Matthew Ross) ، هم‌بنیانگذار و مدیر عملیات می‌گوید: “با آموزش کارکنان برای داشتن مهارت در چندین حوزه، می‌توانیم اثرات منفی مرتبط با جابه‌جایی کارکنان را کاهش دهیم. اگر کارمندی ترک کند، کارکنان دیگری داریم که می‌توانند به راحتی جایگزین شوند و نقش را بر عهده بگیرند.”
طبیعتاً، یادگیری مشاغل مختلف به زمان‌های متفاوتی نیاز دارد. این بدان معناست که تعیین زمان‌های دقیق آموزش و طول متناسب برنامه گردش شغلی مهم است. در The Slumber Yard، افراد هر فصل یک بار جابه‌جا می‌شوند.
برنامه تکنولوژیست‌های هایِنِکِن (Heineken’s Technologist Program)
دومین مثال گردش شغلی ما از شرکت آبجوسازی هلندی هایِنِکِن می‌آید. این شرکت چندین دوره کارآموزی برای فارغ‌التحصیلان دارد، از جمله برنامه تکنولوژیست‌ها. کارآموزان منتخب چندین وظیفه دریافت خواهند کرد و هر وظیفه 6 ماه طول می‌کشد. به این ترتیب، آنها در دپارتمان‌های مختلفی مانند بسته‌بندی، توسعه محصول، آبجوسازی، تضمین کیفیت و توسعه بسته‌بندی جابه‌جا خواهند شد.
پروژه‌هایی که کارآموزان تکنولوژیست می‌توانند روی آنها کار کنند عبارتند از:
- حفاظت از ایمنی محصول و ارزیابی خطرات کیفیت؛
- توسعه آبجوها یا بسته‌بندی‌های جدید؛
- حل مسائل روزمره تولید از طریق تجزیه و تحلیل و حذف دقیق؛
- ارائه راه‌حل‌های خلاقانه برای مشکلات جدید.
پس از اتمام برنامه، کارآموزان برای شروع به کار به عنوان تکنولوژیست در دپارتمان‌های مختلف هایِنِکِن مجهز خواهند شد. این دوره کارآموزی نمونه خوبی از این است که چگونه گردش شغلی به افراد امکان می‌دهد مهارت‌ها و شایستگی‌های مختلفی را کسب کنند که منجر به نیروی کار انعطاف‌پذیرتری می‌شود که افراد در آن قادر به انجام بیش از یک شغل هستند.
گردش شغلی در کارخانه‌ها
در کارخانه‌ها و در خطوط تولید، یک دلیل مهم اضافی برای گردش شغلی می‌تواند وجود داشته باشد: جلوگیری از آسیب‌های فیزیکی و مشکلات مزمن اسکلتی-عضلانی مرتبط با کار. در حالی که گردش شغلی می‌تواند به این امر (و همچنین به مقابله با کسالت) کمک کند، اما یک راه‌حل معجزه‌آسا نیست و در حالت ایده‌آل باید بخشی از یک تلاش بزرگتر برای بازطراحی کار باشد.
تأثیر گردش شغلی بر پرستاران
مطالعه‌ای در میان پرستاران در ایالات متحده بررسی کرد که آیا یک سیستم چرخش شغلی پرستاران را تشویق می‌کند تا چشم‌انداز سازمان را درک کنند، با آن ارتباط برقرار کنند و آن را به اشتراک بگذارند، در نتیجه رضایت شغلی آنها را افزایش داده و آنها را برای ماندن داوطلبانه در مشاغل خود و متعهد شدن به سازمان ترغیب می‌کند.
به گفته خود پرستاران، چرخش شغلی آنها را برای دستیابی به عملکرد بالاتر، رشد مستمر در کار، گسترش دانش و مهارت، و افزایش کیفیت مراقبت از بیمار در کلینیک الهام بخشید. آنها موافقت کردند که می‌تواند به کارکنان در کسب قابلیت‌های متعدد و گسترش دید کمک کند و می‌تواند رویکردی برای کاهش فرسودگی شغلی (job burnout) باشد.
شرکت Edelman
برنامه‌های گردش شغلی مختلفی وجود دارد. در شرکت Edelman ، یک شرکت مشاوره روابط عمومی و بازاریابی آمریکایی، آنها یک برنامه گردش شغلی برای کارکنان با عملکرد بالا و پتانسیل بالا خود دارند. کارکنانی که انتخاب می‌شوند به یک مکان بین‌المللی فرستاده می‌شوند تا تا 18 ماه در آنجا کار، زندگی و یاد بگیرند.
ایده پشت برنامه Edelman این است که به افراد فرصت داده شود تا از دیدگاه‌های مختلف در سراسر جهان یاد بگیرند و تجربه کاری خود را متنوع کنند (تا در نهایت به مشتریان شرکت خدمات بهتری ارائه دهند).
همانطور که اکنون می‌دانید، گردش شغلی یا چرخش شغلی می‌تواند مزایای بسیاری هم برای سازمان و هم برای کارمند داشته باشد. با این حال، اگر به صورت تصادفی انجام شود، کارایی را کاهش می‌دهد، خطاها را افزایش می‌دهد و منجر به ابهام نقش می‌شود. بنابراین، مشخص کردن دلیل واضح برای استفاده از گردش شغلی کلیدی است. این نکات و (بسیاری) نکات دیگر در مورد گردش شغلی، طراحی شغل و توسعه سازمانی را می‌توانید در برنامه گواهینامه آتی ما در مورد توسعه سازمانی بیابید!
پرسش‌های متداول (FAQ)
گردش شغلی یا چرخش شغلی عملی است که شامل جابه‌جایی کارکنان بین مشاغل در یک سازمان است. این جابه‌جایی‌ها اغلب موقتی و عمدتاً افقی هستند، به این معنی که بین مشاغل در همان سطح اتفاق می‌افتند و ارتقاء محسوب نمی‌شوند.
یکی از مزایای اصلی گردش شغلی یا همان چرخش شغلی این واقعیت است که راهی عالی برای انتقال مهارت‌ها، دانش و شایستگی‌های خاص است که منجر به تجمع سرمایه انسانی و نیروی کار انعطاف‌پذیرتری می‌شود.
یکی از معایب گردش شغلی این واقعیت است که می‌تواند منجر به نارضایتی کارکنانشود اگر آنها از شغلی که از آن لذت می‌برند، جابه‌جا شوند.
