موفقیت در مدیریت پروژه های منابع انسانی، تماماً به افراد بستگی دارد. افرادی که باانگیزه، الهامبخش و بر نقشها و مسئولیتهای خود واقف هستند، کلید دستیابی به اهداف هر پروژهای محسوب میشوند. اینجاست که تمپلیت ماتریس RACI وارد عمل میشود.
آیا در پروژههای منابع انسانی خود با چالشهای ناشی از نقشهای نامشخص روبرو هستید و این موضوع بر بودجه، استخدام و آنبوردینگ کارکنان جدید، و نحوه ارتباط مؤثر دپارتمان شما با کارکنان و ذینفعان تأثیر میگذارد؟
استفاده از تمپلیت RACI به متخصصان منابع انسانی کمک میکند تا پروژههای حیاتی منابع انسانی را بهینهسازی کرده و به نتایج بهتری دست یابند.
ماتریس RACI چیست؟
ماتریس RACI که با نامهای چارت RACI یا مدل RACI نیز شناخته میشود، ابزاری پرکاربرد در مدیریت پروژه است که نقشها و مسئولیتها، وظایف، خروجیها (deliverables) و نقاط عطف (milestones) افراد و گروههای مختلف درگیر در یک پروژه را به وضوح تعریف و اطلاعرسانی میکند. RACI مخفف کلمات Responsible (مسئول)، Accountable (پاسخگو)، Consulted (مشورتشونده) و Informed (مطلعشونده) است. این حروف برای دستهبندی مسئولیتهای اعضای تیم پروژه در یک چارت یا صفحه گسترده استفاده میشوند.
هدف ماتریس RACI این است که اطمینان حاصل شود که تمام ذینفعان یک پروژه با یکدیگر برای دستیابی به اهداف مشترک همکاری میکنند، منابع به طور کارآمد استفاده میشوند و ضربالاجلهای پروژه رعایت میگردند. این ماتریس با از بین بردن سردرگمی و سوءتفاهمها، پروژه را در مسیر درست نگه میدارد. هنگامی که به درستی استفاده شود، نقش هر فرد را روشن میکند و میتواند به جلوگیری از اتلاف وقت برای کارهایی که خارج از مسئولیتهای آنهاست، کمک کند.
برای دستیابی به این هدف، ماتریس RACI با استفاده از حروف R، A، C و I، نقشها و مسئولیتهای افراد و گروههای مختلف درگیر در یک پروژه را به وضوح تعریف و اطلاعرسانی میکند. این ماتریس به ویژه برای پروژههای بزرگ و پیچیده که شامل ذینفعان متعدد و مرزهای بیندپارتمانی هستند، مفید است.
به عنوان یک متخصص منابع انسانی، میتوانید با تکمیل ساده یک ماتریس RACI قبل از شروع پروژه، سرعت و کارایی مدیریت و تکمیل پروژهها را در شرکت خود به میزان قابل توجهی افزایش دهید.
RACI مخفف چیست؟
همانطور که قبلاً اشاره کردیم، حروف اختصاری RACI مخفف کلمات Responsible (مسئول)، Accountable (پاسخگو)، Consulted (مشورتشونده) و Informed (مطلعشونده) هستند. بیایید نگاهی دقیقتر به معنی هر حرف در RACI بیندازیم:
حرف | معنی | جزئیات |
R: Responsible | فرد یا نقشی که کار یا وظیفه را انجام میدهد. | · آنها کسانی هستند که “کار را انجام میدهند”.چه کسی مسئول انجام کار است؟ · این فرد، یعنی فرد “اجراکننده” (hands on) است. · آنها معمولاً به یک مدیر گزارش میدهند. |
A: Accountable | نقشی که مالکیت کیفیت و نتیجه نهایی را بر عهده دارد. آنها کسانی هستند که کار را به افراد مسئول واگذار میکنند و اختیار تصمیمگیری نهایی را دارند. | چه کسی بر وظیفه نظارت میکند؟ این فرد تضمین میکند که کار به درستی انجام میشود. آنها به طور مستقیم کار را انجام نمیدهند، بلکه مسئول مدیریت افرادی هستند که وظایف را اجرا میکنند و اطمینان از اتمام کار به موقع و با کیفیت مطلوب هستند. |
C: Consulted | افرادی که ورودی آنها برای وظیفه یا تصمیمگیری مورد نیاز است. نظرات آنها ارزشمند است و به تکمیل کار کمک میکنند، اما خود وظیفه را انجام نمیدهند. | چه کسی باید با اطلاعات یا حمایت اضافی در تکمیل وظیفه کمک کند؟ این فرد مستقیماً مسئول یک وظیفه نیست با این حال، آنها اطلاعاتی را ارائه میدهند که به فرد مسئول وظیفه کمک میکند. معمولاً برای تخصصشان در یک حوزه خاص با آنها مشورت میشود. |
I: Informed | ذینفعانی که باید در جریان پیشرفت و تصمیمات قرار گیرند، اما نقش مستقیمی در وظیفه یا تصمیم ندارند. آنها اساساً دریافتکنندگان بهروزرسانیها و نتایج هستند. | چه کسی باید در جریان پیشرفت یک وظیفه یا خروجی قرار گیرد؟ این معمولاً یک ذینفع از مدیریت ارشد یا احتمالاً یک مشتری است. آنها ورودی فوری در پروژه ندارند، اما ممکن است مالک پروژه باشند. |
نکته حرفهای منابع انسانی
تفاوت بین مسئول (Responsible) و پاسخگو (Accountable) در ماتریس RACI این است که مسئول به شخص یا تیمی اشاره دارد که کار را تکمیل میکند، در حالی که پاسخگو به شخصی اشاره دارد که در نهایت مسئول نتیجه است و باید گزارش دهد و خروجی را تأیید کند (sign off). یک شخص میتواند هر دو نقش را داشته باشد، اما اینها مسئولیتهای مجزا هستند.
ریشههای مدل RACI
ماتریس RACI (که با نام ماتریس تخصیص مسئولیت (Responsibility Assignment Matrix) نیز شناخته میشود) از دیرباز وجود داشته است، از این رو تعیین ریشههای دقیق آن دشوار است. چارچوب RACI در طول سالیان متمادی توسط افراد و شرکتها تکامل یافته و مورد استفاده قرار گرفته است.
به عنوان مثال، ادموند اف. شیهان (Edmond F. Sheehan)، که به خاطر کارهایش در زمینه ساختار سازمانی و سیستمهای مدیریت شناخته شده است، اغلب به عنوان مبدع مدل RACI شناخته میشود. یکی دیگر از ریشههای متداول ماتریس RACI، شرکت دوپونت (DuPont Corporation) ، یک شرکت بزرگ آمریکایی است. دوپونت از ماتریسی به نام “ماتریس تخصیص مسئولیت” برای تعریف نقشها و مسئولیتها در سازمان خود استفاده میکرد.
یکی دیگر از ریشههای احتمالی، شرکت مشاوره فناوری اطلاعات E&Y (ارنست و یانگ) است که در دهه 1970 از مدلی مشابه به نام ماتریس RASCI استفاده میکرد. RASCI مخفف Responsible (مسئول)، Accountable (پاسخگو)، Supportive (حمایتکننده)، Consulted (مشورتشونده) و Informed (مطلعشونده) است.
ماتریس RACI برای چه مواردی استفاده میشود؟
سازماندهی مؤثر تیم برای موفقیت هر پروژه بزرگ منابع انسانی حیاتی است. به عنوان مثال، اگر یک تیم منابع انسانی مسئول برنامهریزی یک رویداد تیمسازی باشد، چه کسی مسئول تعیین اهداف اصلی رویداد است؟ چه کسی تصمیم میگیرد که رویداد کجا برگزار شود، چه اتفاقی در آن روز میافتد و چه تامینکنندگانی مورد نیاز هستند؟ چه کسی هر وظیفه را اجرا خواهد کرد؟
چه کسی هر وظیفه را مدیریت خواهد کرد تا اطمینان حاصل شود که به درستی انجام میشوند؟ منابع انسانی همچنین به طور منحصر به فردی در موقعیتی قرار دارد که با دپارتمانهای مختلف و بین آنها کار کند، که به راحتی میتواند سردرگمی در مورد اینکه چه کسی پاسخگو و مسئول اجرای وظایف و تصمیمگیری است، ایجاد کند.
هنگامی که هر یک از اعضای تیم درک روشنی از نقش و مسئولیتهای خود دارند، احتمال تکمیل پروژه به طور کارآمد و مؤثر بیشتر است. برعکس، هنگامی که اعضای تیم نقشها و مسئولیتهای نامشخصی دارند، ممکن است پروژه با تأخیر مواجه شود یا حتی در دستیابی به اهداف خود شکست بخورد.
با در دست داشتن یک ماتریس RACI تکمیل شده، تیم پروژه منابع انسانی میتواند بهتر با هم کار کند، به ویژه اگر دپارتمانهای دیگر درگیر باشند و نقشها نیاز به سادهسازی داشته باشند.
چه زمانی منابع انسانی باید از ماتریس RACI استفاده کند؟
یک چارت RACI میتواند برای بسیاری از پروژهها مفید باشد، اما به ویژه زمانی که وظایف شامل منابع متعدد، اجرای همزمان یا وابسته به وظایف دیگر هستند، کمککننده است. برخی از نمونههایی که یک ماتریس RACI میتواند مفید باشد:
خروجیهای در مقیاس بزرگ یا کاملاً مشخص وجود دارد، مانند آموزش DEIB در سطح شرکت که شامل همه دپارتمانها و ذینفعان متعدد است.
یک فرآیند تصمیمگیری یا تأیید طولانی* میتواند پروژه را به تأخیر بیندازد، مانند پیادهسازی یک سیستم جدید مدیریت عملکرد.
تضاد در مورد مالکیت وظیفه یا تصمیمگیری وجود دارد، به عنوان مثال اگر کد رفتار شرکت نیاز به بازنگری داشته باشد.
توزیع ناهموار حجم کاری پروژه نگرانکننده است، به ویژه هنگامی که منابع انسانی با دپارتمانهای متعدد کار میکند.
شما در یک صنعت بسیار قانونمند فعالیت میکنید، مانند تکمیل آموزش برای رعایت مقررات انطباق.
پروژه چندین دپارتمان را در بر میگیرد.
تعداد ترک کار در تیم بالا است و نیاز به آنبوردینگ سریع اعضای جدید به نقشهای خاص وجود دارد.
چه زمانی منابع انسانی نباید از چارت RACI استفاده کند؟
به عنوان یک متخصص منابع انسانی، شما بینش جامعی در سطح شرکت در مورد کارکنان دارید و میدانید که همه تیمها و پروژهها به یک شکل ایجاد نمیشوند.
اگر این موارد را مشاهده کردید، از RACI صرف نظر کنید:
- تیم واقعاً خوب ارتباط برقرار میکند.
- همه افراد به خوبی از عهده کار خود برمیآیند.
- پروژه به اندازهای کوچک است که طی کردن مراحل ذکر شده در تمپلیت ماتریس RACI، اتلاف وقت خواهد بود، به عنوان مثال، طراحی یک صفحه شغلی، که ممکن است فقط شامل دو دپارتمان با ذینفعان کمتری برای تأیید باشد.
- تیم پروژه از یک چارچوب چابک (Agile) مانند اسکرام (Scrum) استفاده میکند.
نکته حرفهای منابع انسانی
چارچوب RACI ابزاری مفید برای مدیریت روابط و مسئولیتها در طول یک پروژه است. برای پروژههای در مقیاس بزرگ، طیف گستردهای از ذینفعان، از جمله تنظیمکنندگان دولتی، مدیران شرکت و سرمایهگذاران، ممکن است درگیر باشند. تعریف و اشتراکگذاری واضح مسئولیتهای آنها از ابتدا میتواند به جلوگیری از اشتباهات و سوءتفاهمها که میتواند زمان و هزینه زیادی را در بر داشته باشد، کمک کند. علاوه بر این، به تلاشهای کلی مشارکت ذینفعان کمک خواهد کرد.
مزایای ماتریس RACI
مزایای استفاده از چارت RACI عبارتند از:
- شفافیت: به وضوح مشخص میکند که چه کسی مسئول چه وظایف و تصمیماتی است، که باعث *کاهش سردرگمی و سوءتفاهم* میشود.
- مسئولیتپذیری: پاسخگویی برای وظایف و تصمیمات خاص* را تعیین میکند، و پیگیری عملکرد افراد را آسانتر میسازد.
- بهبود ارتباطات: با شناسایی واضح اینکه چه کسی باید در مورد وظایف و تصمیمات خاص *مشورت شود و مطلع گردد*، ارتباطات را تسهیل میکند.
- تصمیمگیری بهتر: کمک میکند تا اطمینان حاصل شود که *افراد مناسب* در تصمیمگیریها دخیل هستند، که منجر به نتایج بهتر میشود.
- افزایش کارایی: میتواند با شناسایی و حذف مراحل غیرضروری یا تلاشهای تکراری، فرآیندها را *بهینهسازی* کند.
- هماهنگی بهتر: به *هماهنگی کار تیمها و افراد مختلف* کمک میکند و خطر تأخیر یا از دست دادن ضربالاجلها را کاهش میدهد.
معایب ماتریس RACI
در حالی که چارتهای RACI میتوانند ابزاری مفید برای روشن شدن نقشها و مسئولیتها باشند، برخی از نقاط ضعف بالقوه نیز وجود دارد که باید در نظر گرفته شوند:
- زمانبر بودن: ایجاد یک چارت RACI میتواند فرآیندی زمانبر باشد، به ویژه برای پروژهها یا سازمانهای بزرگتر یا پیچیدهتر.
- غیرقابل انعطاف: هنگامی که یک ماتریس RACI ایجاد شد، ایجاد تغییرات در آن میتواند دشوار باشد، به ویژه اگر نقشها و مسئولیتها قبلاً تعیین شده باشند.
- بیش از حد محدودکننده: در برخی موارد، مدل RACI میتواند بیش از حد محدودکننده باشد و از پذیرش مسئولیتهای اضافی یا تصمیمگیری خارج از نقشهای تعیینشده توسط اعضای تیم جلوگیری کند.
- عدم مشارکت: اگر اعضای تیم در ایجاد چارت RACI مشارکت نداشته باشند، ممکن است تمایل کمتری به پذیرش نقشها و مسئولیتهای تعیینشده برای خود داشته باشند.
- محدودیت دامنه: یک ماتریس RACI ممکن است فقط بر جنبههای خاصی از یک پروژه یا سازمان تمرکز کند و تمام دامنه پروژه را در بر نگیرد.
- پیچیدگی: برای پروژههای بزرگ و پیچیده، ممکن است نقشهبرداری همه وابستگیها و خطرات احتمالی دشوار باشد که منجر به سادهسازی بیش از حد چارت میشود.
مهم است که از این نقاط ضعف احتمالی آگاه باشید و از چارت RACI به روشی استفاده کنید که برای پروژه یا سازمان خاص مناسب باشد.
مثالی از چارت RACI
ماتریس RACI باید یک سند آسان برای استفاده باشد که نمای کلی از پروژه و نقشها و مسئولیتهای همه افراد درگیر را ارائه دهد.
در این مثال، نقشها و مسئولیتهای مربوط به پیادهسازی یک سیستم جدید مدیریت عملکرد، ترسیم شدهاند. توجه داشته باشید که این یک سند سطح بالا است که وظیفه، خروجی و اینکه چه کسی مسئول، پاسخگو، مشورتشونده یا مطلعشونده است را مشخص میکند. این یک نقشه راه پروژه نیست.
(اینجا باید یک جدول RACI نمونه قرار گیرد که وظایف (مثلاً، “تحقیق در مورد سیستمهای PM”، “انتخاب فروشنده”، “آموزش کارکنان”) و ستونهای مربوط به R، A، C، I را برای هر یک از نقشهای مربوطه (مثلاً، “مدیر HR”، “مدیر IT”، “مدیر عامل”، “کارکنان”) نشان دهد.)
تمپلیتهای رایگان RACI
استفاده از یک تمپلیت RACI، تخصیص واضح نقشها و مسئولیتها را در یک پروژه تضمین میکند و از سردرگمی و تداخل وظایف جلوگیری مینماید. یک سند تمپلیت اکسل یا گوگل شیت برای ایجاد چارتهای RACI، یک فرمت ساختاریافته و به راحتی قابل ویرایش را فراهم میکند که امکان بهروزرسانیها و تغییرات سریع را با تکامل نقشها و وظایف پروژه فراهم میآورد.
4 گام برای ساخت و پیادهسازی ماتریس RACI
به طور خلاصه، هدف یک ماتریس RACI این است که به وضوح مشخص کنید چه کسی یک وظیفه خاص را تکمیل میکند، بررسی میکند، مشورت میدهد و تأیید میکند.
برای ساخت یک چارت RACI، این 4 گام را دنبال کنید:
گام 1: وظایف و خروجیهای پروژه را لیست کنید.
لیستی از تمام وظایف، نقاط عطف و تصمیماتی که باید برای پروژه شما تکمیل شوند، ایجاد کنید.
این کار را انجام دهید:
- وظایف را بر اساس فاز پروژه سازماندهی کنید تا ماتریس RACI به راحتی قابل خواندن و مرور باشد.
- اگر ترجیح میدهید، میتوانید فقط یک لیست بزرگ از وظایف بدون دستهبندی آنها به فازها ایجاد کنید.
گام 2: اعضای تیم و نقشهای پروژه را لیست کنید.
اسامی یا عناوین شغلی/نقشهای تمام اعضای تیم، ذینفعان و متخصصان موضوعی درگیر در پروژه را اضافه کنید.
این کار را انجام دهید:
- هر یک از اعضای تیمی را که مستقیماً روی پروژه کار نمیکنند، اما ممکن است نیاز به مشورت، مدیریت یا در نهایت تصمیمگیریهای کلیدی داشته باشند، شامل کنید.
- ردیف 1 به عنوان عنوان ستونها برای ماتریس RACI عمل میکند.
- برای آسانتر کردن درک چارت برای دیگران، توصیه میشود به جای نام افراد، از عناوین شغلی یا نقشها استفاده کنید، به خصوص اگر پروژه بزرگ باشد و با نام همه آشنا نباشید.
نکته حرفهای منابع انسانی
هنگام پر کردن ردیف 1، از ستون B شروع کنید و به سمت راست حرکت کنید. هر چه پروژه بزرگتر باشد، ستونهای بیشتری را پر خواهید کرد.
گام 3: مسئولیتهای RACI را به هر وظیفه اختصاص دهید.
R، A، C و I را به هر وظیفه لیست شده در ستون A اختصاص دهید. با اولین وظیفه شروع کنید، در سراسر ماتریس به سمت راست حرکت کنید و تصمیم بگیرید چه کسی مسئول (R) اجرای کار خواهد بود، پاسخگو (A) برای اطمینان از انجام صحیح و به موقع وظیفه، مشورتشونده (C) برای کمک یا مشاوره، و مطلعشونده (I) در مورد پیشرفت خواهد بود.
به یاد داشته باشید، فردی که به عنوان R تعیین میشود، کار را انجام خواهد داد، در حالی که A مسئول نظارت بر آن است، C ورودی و مشاوره ارائه میدهد، و I بهروزرسانیها را دریافت میکند اما بازخوردی به R یا A ارائه نمیدهد.
این کار را انجام دهید:
- باید فقط یک فرد مسئول و یک فرد پاسخگو برای هر وظیفه وجود داشته باشد.
- هدف ماتریس RACI جلوگیری از سردرگمی است، نه اضافه کردن به آن، بنابراین همه چیز را واضح و ساده نگه دارید.
- تشویق به ارتباط و اطمینان از اینکه همه ذینفعان همیشه از آنچه در پروژه اتفاق میافتد مطلع هستند.
نکته حرفهای منابع انسانی
نقشهای مسئول و پاسخگو برای هر وظیفه ضروری هستند، اما همه وظایف به ورودی خارجی یا نیاز به اطلاعرسانی به دیگران نیاز ندارند. نقشهای مشورتشونده و مطلعشونده ممکن است برای برخی از وظایف کمپیچیدهتر ضروری نباشند.
گام 4: سند را به اشتراک بگذارید.
هنگامی که چارت RACI تکمیل شد، به اشتراک گذاشتن آن با تمام اعضای تیم پروژه حیاتی است. این امر تضمین میکند که همه نقش و مسئولیتهای خاص خود را در طول پروژه درک میکنند، که اثربخشی ماتریس RACI را به حداکثر میرساند.
بایدها و نبایدها هنگام استفاده از ماتریس RACI
به عنوان یک متخصص منابع انسانی، این کارها را انجام دهید:
- فقط یک سطح مسئولیت برای هر خروجی یا گروه فعالیت اختصاص دهید.
- خروجیها و گروههای فعالیت را قبل از تخصیص مسئولیتهای فردی ترسیم کنید.
- بر روی وظایف، نقاط عطف و تصمیمات خاص پروژه تمرکز کنید، نه بر وظایف عمومی یا اداری مانند جلسات تیمی یا گزارشهای وضعیت.
- رویکرد را در سراسر دپارتمانها و مکانها استاندارد کنید تا همه یکسان عمل کنند.
- برای جلوگیری از سردرگمی در مورد جزئیات و ضربالاجلها، اطمینان حاصل کنید که وظایف لیست شده در چارت RACI شما با برنامه پروژه شما همسو هستند.
- ماتریس RACI را به طور مداوم بهروزرسانی و بازبینی کنید تا آنچه در پروژه اتفاق میافتد را منعکس کند.
این کارها را انجام ندهید:
- از فضای خالی نترسید – برخی از بلوکها وجود خواهند داشت که I یا C ندارند.
- از واگذاری مسئولیت به کارکنان رده پایینتر نترسید – کارکنان سطح ارشد باید نقش پاسخگو را داشته باشند و بر پروژهها نظارت کنند. هنگامی که آنها در نقش مسئول قرار میگیرند، ممکن است به یک گلوگاه تبدیل شوند.
پرسشهای متداول (FAQ)
حروف اختصاری RACI مخفف Responsible (مسئول)، Accountable (پاسخگو)، Consulted (مشورتشونده) و Informed (مطلعشونده) است. این راهی برای سازماندهی وظایف و خروجیها در یک پروژه و لیست کردن افرادی است که در پروژه مسئول هر نقش هستند.
ماتریس RACI، که با نام چارت RACI نیز شناخته میشود، ابزاری پرکاربرد در مدیریت پروژه است که برای اطمینان از همکاری همه ذینفعان در یک پروژه برای دستیابی به اهداف مشترک طراحی شده است.
ماتریس RACI و چارت RACI اصطلاحاتی هستند که به طور متناوب برای این ابزار مدیریت پروژه استفاده میشوند که نقشها و مسئولیتهای افراد و گروههای مختلف درگیر در یک پروژه را با استفاده از حروف R، A، C و I تعریف و اطلاعرسانی میکند. این به ویژه برای پروژههای بزرگ و پیچیده که شامل ذینفعان متعدد و مرزهای بیندپارتمانی هستند، مفید است.
ماتریس RACI عمدتاً برای مدیریت پروژهها زمانی مفید است که وظایف شامل منابع متعدد، اجرای همزمان، یا وابسته به وظایف دیگر هستند.
چارچوب RACI ابزاری مفید برای مدیریت روابط و مسئولیتها در طول یک پروژه است. برای پروژههای در مقیاس بزرگ، طیف گستردهای از ذینفعان، از جمله تنظیمکنندگان دولتی، مدیران شرکت و سرمایهگذاران ممکن است درگیر باشند. تعریف و اشتراکگذاری واضح مسئولیتهای آنها از ابتدا میتواند به جلوگیری از اشتباهات و سوءتفاهمها که میتواند زمان و هزینه زیادی را در بر داشته باشد، کمک کند. علاوه بر این، به تلاشهای کلی مشارکت ذینفعان کمک خواهد کرد.
RACI و RASCI هر دو مدلهایی هستند که برای تخصیص و شفافسازی نقشها و مسئولیتها در یک پروژه استفاده میشوند. تفاوت اصلی این است که RASCI یک نقش اضافی – “S” برای Supportive (حمایتکننده) – را شامل میشود که به کسانی اشاره دارد که در تکمیل وظایف کمک میکنند.
علیرغم اینکه RACI یک مدل سنتی است، منسوخ نشده است. این ابزار همچنان ابزاری بسیار مؤثر برای مدیریت پروژه، به ویژه در پروژههای پیچیده شامل ذینفعان متعدد